آیا تاکنون آنقدر سرگرم انجام کاری شدهاید که حسابِ زمان را از دست بدهید؟ تمام چیزهای اطراف شما، از صدای تلفن گرفته تا رفت و آمدِ افراد، به ظاهر از دیدِ شما محو میشوند، توجه شما تماما معطوف به کاری میشود که مشغول انجام آن هستید و آنقدر غرق آن شدهاید که حتی ناهار خوردن را هم فراموش میکنید. در آن لحظات نسبت به کاری که انجام میدهید، احساس انرژی و حتی شادی میکنید.
بیشتر ما این احساس را تجربه کردهایم. روانشناسان به این حالت «تَچان» میگویند. وقتی تچان اتفاق میافتد، ما از خود بیخود میشویم، به سوی غریزه حرکت میکنیم و با تمام وجود، خودمان را وقفِ کاری میکنیم که سرگرم انجام آن هستیم.
در این مقاله مدل تچان را به تفصیل بررسی میکنیم تا دریابیم چرا برخی کارها آسانتر از کارهای دیگر هستند. همچنین ایدههایی را که در پسِ مدل تچان قرار دارند، مطالعه میکنیم تا بفهمیم چگونه میتوانیم مدل تچان را بیشتر تجربه کنیم و کارآمدتر باشیم.
مدل تچان را نخستین بار یک روانشناس مثبتگرا به نام میهای چیکسِنتمیهایی (Mihaly Csikszentmihaly) در کتاب خود به نام «Flow: The Psychology of Optimal Experience» معرفی کرد.
این مدل، حالات احساسیای را که ممکن است ما هنگام تلاش برای انجام دادن یک کار تجربه کنیم، نشان میدهد. این احساسات به برداشت ما از سختیِ چالش و سطح مهارتهای ما بستگی دارند.
برای نمونه اگر کاری چالشبرانگیز نباشد و به مهارت زیادی احتیاج نداشته باشد، احتمالا نسبت به انجام آن کار احساس بیعلاقگی میکنیم. اما مواجهه با یک کار چالشبرانگیز بدون داشتن مهارتهای مورد نیاز، میتواند به راحتی منجر به احساس نگرانی و اضطراب ما شود.
ما برای یافتنِ تعادل و انجام کارها به بهترین نحو، به چالشی نیاز داریم که قابلتوجه و جالب باشد و به مهارتهایی نیاز داریم که به خوبی توسعه یافته باشند تا اطمینان پیدا کنیم که توانایی رویارویی با چالش را داریم. این تعادل ما را به موقعیتی سوق میدهد که بتوانیم «تچان» (غرقشدگیِ کامل در یک فعالیت) را تجربه کنیم.
وضعیت تچان را اغلب در کسانی میبینیم که در کسبوکار، هنر، ورزش یا سرگرمیهایشان استاد شدهاند. آنها کاری میکنند هر فعالیتی که انجام میدهند، آسان به نظر برسد و خودشان را کاملا در آن فعالیت غرق میکنند.
از کجا میدانید که چه زمانی در وضعیت تچان قرار دارید؟ میهای ۱۰ تجربه را شناسایی میکند که با وضعیت تچان همراه هستند:
به یاد داشته باشید که قرار نیست برای وقوع حالت تچان، لزوما تمام این عوامل و تجربیات وجود داشته باشند. اما هنگام وقوع تچان، احتمالا بسیاری از آنها را تجربه خواهید کرد.
میهای سه چیز دیگر را نیز شناسایی کرده است که به گفتهی او اگر بخواهید وارد وضعیت تچان شوید، باید آنها را داشته باشید:
برای بالا بردن شانس تجربهی تچان، موارد زیر را امتحان کنید:
نکته:
به یاد داشته باشید که صرفا با افزایش میزان چالش، نمیتوان تجربهی تچان را تضمین کرد. میهای تأکید کرده است که شما تچان را تنها زمانی تجربه میکنید که فرصتهای درست را درک کنید. تچان به دلیل داشتنِ ذهنیت درست رخ میدهد نه «شرایط عالی».
نکته:
میان ایدههای مدل تچان و مدل U وارونه، تضادهای بالقوهای وجود دارد. مدل U وارونه، یک مدل معروف و شناختهشده است که به توضیحِ رابطهی بین عملکرد و فشار کمک میکند.
در نمودار U وارونه، محور عمودی نشاندهندهی سطح عملکرد یک فرد و نمودار افقی نشاندهندهی میزان فشاری است که فرد تحمل میکند. طبق این مدل، زمانی که افراد به بهترین نحو کاری را انجام میدهند، میزانی از فشار وجود دارد.
مدل تچان میزان کاهش عملکرد را هنگام بالا بودن بیش از حد فشار (فشارِ ناشی از ترس یا کارِ نفسگیر) توضیح نمیدهد. در این اوقات، بهره وری شما میتواند افت کند و احساسات منفی از قبیل اضطراب، به تدریج افزایش خواهند یافت.
با استفادهی همزمان از این دو مدل، ورود شما به وضعیت تچان و لذت بردن از آن، حتمی خواهد بود.
دیدگاه های شما